Martin Larralde "Bordaxuri"k jarritako sorta, 1815ean, Paueko presondegian, bizi guztirako galeretara kondenatu zutenean. Aitak salatu zuen, nonbait, hilketa bat egotziz semeari; aita-semeak baserriaren erentziagatik liskarretan zebiltzan. Gertakari ilun horien bere testigantza utzi zuen Larraldek sorta honetan. Pantxoa eta Peiok abestua (1969). Bideoaren iturria: Elkar.
1.
Kantatzera niatzu alegera gabe, ez baitut probetxurik trixtaturik ere; nehun deusik ebatsi, gizonik hil gabe, sekulakotz galerak enetako dire...
2.
Mila zortzi ehun ta hamabortzgarena ni Hazparnen preso hartu nindutena (*)Plumagaineko premu orok dakitena galeretan higatu beharko naizena...
(*)= Plumagaine baserriko oinordekoa.
3.
Ala, zorigaitzeko premu izaitea! Horrek eman baiteraut betikotz kaltea; aitari galdeginik sortzeko partea, galeretan eman nau, hauxe duk dotea!
4.
Ene aita da gizon kontsideratua, semea galeretan du segurtatua; non-nahi otoitzean, belaunikatua, saindu iduri debru madarikatua!
5.
Ene lehenkusia, Kadet Bordaxuri fagore bat banuke galdatzeko zuri: ongi adreza zaite ene arrebari ene saltzeko zonbat ukan duen sari?
6.
Aita aitzinean ta arreba ondoko osaba burjes hori diru fornitzeko ez, ordean, enetako bost sei liberako galeretan bederen leher egiteko!
7.
Elizan sartzen dire debozionerekin; iduriz badoazila saindu guziekin; beren liburu eta arrosarioekin, deabruak pesta onik eginen du heiekin!
8.
Zortzigarren bertsua anaiarendako: Kontseilu bat banikek hiri emaiteko! Untsa goberna hadi, etzauk dolutuko, Ni baitan etsenplua errex duk hartzeko!
9.
Zuri mintzo nitzaizu, oi, aita zilarra! Ardura dudalarik begian nigarra; Zure eta ene arraza Bordaxuritarra, Galeretan naizeno ni bainiz bakarra.
10.
Kantu hauk eman ditut Paubeko hirian, burdinez kargaturik, oi! presondegian; bai eta kopiatu denbora berian, orok kanta ditzaten Hazparne herrian.
11.
Hok eman izan ditut ez xangrinatzeko; ahaide-adixkidek kuraia hartzeko, eta partikulazki, aita zuretako, kantu hok aditzean semeaz oroitzeko.
Martin Larralde "Bordaxuri"-ren zorigaiztoko bizitza
Galerianoaren kantua Martin Larraldek utzitako azken testigantza da, Paueko presondegian sartu zutenean, bizi guztirako galeretara kondenatu zutela jakitun. Bere egia bertsotan jarri nahi izan zuen, azken bertsoan aitortzen duenez, helburu batekin: partikularzki, aita zuretzako / kantu hok aditzean semeaz oroitzeko.
Izan ere aitak berak salatu zuen Martin Larralde: baserriaren oinordetzagatik liskarretan zebiltzan, eta euren lur sailean gertatu zen hilketa misteriotsu baten errua semeari bota zion aitak. Nonbait, aitak euren baserriko lur sailak mozteko baimena eman zion herriko gizon bati, eta hau belarretan ari zela tiroz hil zuen norbaitek... Aitak berak, akaso?
Pauen epaitu zuten Martin. Epaiketan hainbat lekuko izan ziren, denak euskaldunak, frantsesez tutik ere ez zekitenak, eta zuberotar batek itzultzaile lanak egin behar izan zituen, baita frantsesezko agiri guztiak idatzi ere. Epaileek galeretara kondenatu zuten bizitza osorako; zazpi epaile agertu ziren deliberoaren alde eta bost aurka.
1816an, 35 urte zituela eraman zuten Rochefort hiriko galeretara. Lan behartu horietan ari izan zen, 1821ean, 40 urterekin, Rocheforteko itsasgizonen eritegian hil zen arte.
Ikus bere bizitzaren berri Joseba Aurkenerenak kazeta.eus atarian idatzitako artikuluan, hemen.
Martin Larralderen bizitzan oinarrituta, Zuzeu atariak egindako podcast-a: Itsaso zikin bat
Euskal Gaizkileak podcast seriea ekoiztu du Zuzeu-k, Beñat Hach Embarekek zuzenduta, Bikoiztaile Euskaldunen Elkartearekin elkarlanean. Kapitulu bakoitzean krimen bat, gaizkile bat ezagutzera ematen dute ahots kontakizunaz, eta beroni lotuta bertso sorta edo kantua.
Itsaso zikin bat podcasta Martin Larralderi eskainia da.
Hemen dugu entzungai!
Martin Larralde, Joseba Sarrionandia eta Ruper Ordorika
"Zerua itsaso zikin bat da" esanez hiltzen irudikatu zuen Martin Larralde, galeretan, Joseba Sarrionandiak, Ruper Ordorikaren kantu ezagun honetan. Martin Larralde ez zen sekula itzuli,baina itzuli balitz ere zer?Inork ere ez du koblakaririk behar.
